Ψηφιακό σταυρόλεξο : Παίζοντας με την Ιλιάδα!

Έτοιμοι για παιχνίδι; Πατήστε το παρακάτω link για να έχετε πρόσβαση στο σταυρόλεξο! Αν δεν είναι ενεργό, δοκιμάστε επιλέγοντας (μαυρίζοντας) το link και στη συνέχεια δεξί κλικ και μετάβαση στη διεύθυνση. Καλή επιτυχία! 

https://learningapps.org/watch?v=p7z6k7ewt23

ΡΑΨΩΔΙΑ ω (στ. 265-377)

 Στ. 265: Από όσα είδαμε μέχρι τώρα, βγαίνει το συμπέρασμα πως οι βασιλιάδες και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας στην ομηρική κοινωνία, είχαν πρακτικές γνώσεις και επιδεξιότητες. (πχ ο Οδυσσέας φτιάχνει σχεδία και κρεβάτι πάνω σε κορμό ελιάς, η Πηνελόπη υφαίνει αργαλειό, ο Λαέρτης ασχολείται με την αγροτική παραγωγή). Όχι μόνο δε θεωρούσαν την ενασχόληση αυτή ντροπή αλλά ίσα ίσα τιμητική.

Στ. 305-306: σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας, ο Οδυσσέας θα έπρεπε να ανταποδώσει τα δώρα στον υποτιθέμενο ξένο.

Στ. 334 : Το πέταγμα ενός πτηνού στα δεξιά (σε σχέση με το θεατή που κοιτούσε προς το Βορρά) πίστευαν ότι ήταν καλό σημάδι.

Στ. 338-339 :Οι αρχαίοι Έλληνες έριχναν στάχτη στα μαλλιά και στο πρόσωπό τους ως ένδειξη πένθους.

Στ. 354-8: Με το ίδιο σημάδι έγινε η αναγνώριση του Οδυσσέα από την Ευρύκλεια, τον Εύμαιο και το Φιλοίτιο. Στο Λαέρτη δίνει επιπλέον αποδείξεις σχετικά με το κτήμα και τα δέντρα.

Στ. 373: Πάλι τονίζεται το ηθικό σχήμα ύβρις-νέμεσις-τίσις καθώς και ο ρόλος των θεών στην αποκατάσταση της ηθικής τάξης.

 

ΤΥΠΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΟΥ

1) Απομόνωση των δυο ατόμων (οι υπόλοιποι βρίσκονται στην αγροικία)

2) Μεταμόρφωση του ενός ή πλαστή ιστορία (στ. 327-336)

3) Ομολογία της αληθινής ταυτότητας (στ.344-349)

4) Δυσπιστία του άλλου προσώπου και απαίτηση αποδείξεων (στ. 351-2)

5) Αποδεικτικά στοιχεία (στ. 354-8)

6) Αναγνωρισμός και εκδηλώσεις χαράς (στ. 367-370)

 

ΕΙΚΟΝΑ ΛΑΕΡΤΗ

Ο Λαέρτης είναι απομονωμένος στα χωράφια, κουρασμένος, παραμελημένος, ρακένδυτος, βρώμικος και τσακισμένος από το πένθος. Φαίνεται όμως εργατικός και έμπειρος. Το κύριο μέλημά του είναι να μάθει τι απέγινε ο Οδυσσέας, ενώ όταν παίρνει κάποιες πληροφορίες από τον υποτιθέμενο επισκέπτη, ξεσπάει σε κλάμα και θρήνο. Μετά την ομολογία του Οδυσσέα είναι επιφυλακτικός και διστακτικός, ενώ ζητάει αποδείξεις. Τέλος, σχεδόν λιπόθυμος ,πέφτει στην αγκαλιά του Οδυσσέα.

Ραψωδία ψ (στ. 89-381)

 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

 1. ΠΗΝΕΛΟΠΗ: H Πηνελόπη είναι όμορφη, μεγαλόπρεπη, σεμνή και συνετή, πιστή, αφοσιωμένη, λογική,  εύστροφη και επινοητική, αντάξια σύζυγος του Οδυσσέα.Αρχικά είναι δύσπιστη και επιφυλακτική. Η λογική τής υπαγορεύει να υποβάλλει τον Οδυσσέα σε δοκιμασία, ενώ το συναίσθημα να πέσει στην αγκαλιά του. Στέκεται αμήχανη και άφωνη μπροστά στον Οδυσσέα, ο οποίος με το κεφάλι σκυφτό δεν τη βοηθάει να εκδηλωθεί. Τα πολλά χρόνια απουσίας, τα βρόμικα ρούχα του Οδυσσέα, τα παιχνίδια των θεών και η πονηριά των ανθρώπων , δικαιολογούν απόλυτα τη σκληρή συμπεριφορά της. Εξακολουθεί να είναι συγκρατημένη ακόμα και όταν βλέπει τον Οδυσσέα με την πραγματική του μορφή.Μόνο όταν της παρουσιάζει αδιάσειστα στοιχεία (ιστορία κρεβατιού) εκδηλώνει τα συναισθήματά της.

 2.ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Θεωρεί απολύτως λογική την επιφυλακτικότητα της Πηνελόπης γι’ αυτό και της δίνει αρχικά πίστωση χρόνου και πρωτοβουλία κινήσεων. Ο ίδιος στην αρχή έχει σκυμμένο το κεφάλι, παραμένει άφωνος, ενώ δικαιολογεί την Πηνελόπη στον Τηλέμαχο. Όταν όμως-μετά το λουτρό- βλέπει πως η Πηνελόπη εξακολουθεί να δυσπιστεί, τότε της μιλάει αυστηρά, κατηγορώντας την για σκληρότητα. Φαίνεται πως η υπομονή του έχει εξαντληθεί γι’ αυτό και σε ένα σημείο σχεδόν αδιαφορεί (ζητά να κοιμηθεί μόνος). Όταν, όμως  η Πηνελόπη ζητά να μετακινηθεί το κρεβάτι, αγανακτεί και απορεί. Ανυποψίαστος για την παγίδα της Πηνελόπης, αποκαλύπτει άθελα του τα πειστήρια που θέλει η ίδια. Μετά την αναγνώριση, ικανοποιείται από τη στάση της γυναίκας του και ευτυχισμένος πλέον, αφήνει ελεύθερα τα συναισθήματά του.

 

3. ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ

Όσο και αν έχει ωριμάσει από τα τελευταία γεγονότα, φαίνεται ανίκανος να κατανοήσει τη συναισθηματική κατάσταση της μητέρας του. Εκτοξεύει άδικες κατηγορίες εις βάρος της και της αποδίδει βαριούς χαρακτηρισμούς.Είναι όμως και αυτός θύμα των καταστάσεων και ανυπομονεί να διορθωθούν τα πράγματα. Παρατηρούμε ότι το κατηγορητήριο του αρχίζει και τελειώνει με παρόμοιο τρόπο.

(σχήμα κύκλου)

 ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ

Σε δύο σημεία του κειμένου έχουμε επιβράδυνση της αναγνώρισης: στ. α)136-175 όπου παρουσιάζεται το πρόβλημα της αντεκδίκησης των συγγενών των μνηστήρων και τη σκηνοθεσία γιορτινής ατμόσφαιρας.

β) 215-231: Η περιγραφή κατασκευής της κλίνης.

 

ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ (261-270)

Αναφορικό μέρος στ. 261-268

Δεικτικό μέρος στ. 268-270

Κοινός όρος : η χαρά και η αγαλλίαση

 

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ

Η σκηνή της αναγνώρισης προετοιμάζεται και κλιμακώνεται με την ακόλουθη διαδικασία, παρεκκλίνοντας σε κάποια σημεία από το σταθερό τύπο της:

1) Η ταυτότητα του Οδυσσέα είναι κρυμμένη πίσω από τα άθλια ρούχα.

2) Πριν απομονωθούν τα δύο πρόσωπα, η Πηνελόπη πληροφορείται από την Ευρύκλεια για την παρουσία του Οδυσσέα, αλλά όταν τον συναντά δεν τον αναγνωρίζει γιατί είναι παραμορφωμένος.

3) Έχουμε άρση της παραμόρφωσης

4) Τα δύο πρόσωπα μένουν μόνα. Όμως η Πηνελόπη εξακολουθεί να δυσπιστεί και υποβάλλει τον Οδυσσέα σε δοκιμασία.

5) Ο Οδυσσέας παραπλανάται και οργισμένος παρουσιάζει το αποδεικτικό στοιχείο (άθελα του στην αρχή)

6) Πείθεται η Πηνελόπη και ολοκληρώνεται ο αναγνωρισμός.

 

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ (προειδοποίηση ακροατή)

Στ. 126 : μας προειδοποιεί για τις αποδείξεις που θα δώσει ο Οδυσσέας

Στ. 136: μας προειδοποιεί για την αντίδραση των συγγενών των μνηστ.

               αλλά και για τη συνάντηση Οδυσσέα-Λαέρτη

Ραψωδία χ (στ. 350-446)

 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ

350-375 : Η ικεσία και η σωτηρία του Φημίου

376-402: Η παρέμβαση του Τηλέμαχου και η σωτηρία του Μέδοντα

404-446: Η ολοκλήρωση της δολοφονίας των μνηστήρων και οι συμβουλές του Οδυσσέα στην Ευρύκλεια.

 

ΛΟΓΟΙ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΦΗΜΙΟΥ

1) Το ιερό του λειτούργημα (αοιδοί = σεβαστά και ιερά πρόσωπα)

2) Η στάση του απέναντι στους μνηστήρες (με το ζόρι τραγουδούσα)

3) Η σωτήρια παρέμβαση του Τηλέμαχου (μη χτυπάς έναν αθώο..)

Με τη μεσολάβηση του Τηλέμαχου σώζεται και ο Μέδοντας, γιατί πάντα έτρεφε αγάπη και σκεφτόταν το παιδί του Οδυσσέα. Άλλωστε είναι αυτός που στη ραψωδία δ είχε προειδοποιήσει την Πηνελόπη για την ενέδρα των μνηστήρων εναντίον του Τηλέμαχου.

 

ΓΝΩΜΙΚΟ ΟΔΥΣΣΕΑ (στ. 401)

Επαινεί τη στάση που κράτησαν όλα αυτά τα χρόνια ο Φήμιος και ο Μέδοντας, τονίζοντας πως τα καλά έργα βγαίνουν ανώτερα από την έμπρακτη κακία. Δηλαδή οι καλοί και αγαθοί άνθρωποι ανταμείβονται για το ήθος τους, ενώ αντίθετα τιμωρούνται οι αλαζόνες.

 

ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ (στ. 410-416)

Αναφορικό μέρος: 410-415

Δεικτικό μέρος : 415- 416

Κοινός όρος:  το σώριασμα των ετοιμοθάνατων μνηστήρων όπως τα ψάρια

 

Η ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΥΚΛΕΙΑ

Μετά τη μνηστηροφονία, ο Οδυσσέας είναι συγκρατημένος, δε θριαμβολογεί για τη νίκη του. Το ίδιο προστάζει να κάνει και η Ευρύκλεια. Έτσι αποστασιοποιείται από το γεγονός, παρουσιάζοντας το ως δίκαιη θεϊκή τιμωρία (αυτός απλά είναι το εκτελεστικό όργανο) και όχι ως προσωπική εκδίκηση. Επιπλέον, αποφεύγει και την ύβρη (κάτι που δεν ίσχυε στην περίπτωση του Πολύφημου). Ο ήρωας μας ωρίμασε.

Ραψωδία π (στ.185-336)

ΕΝΤΟΛΕΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ

1) Να φανερωθεί στο παιδί του

2) Να καταστρώσουν σχέδιο για τη μνηστηροφονία

3) Να κατέβουν μετά στην πόλη

Υπόσχεται ότι θα τους βοηθήσει.

 

ΠΡΟΙΚΟΝΟΜΙΑ- ΠΡΟΣΗΜΑΝΣΗ (Προειδοποίηση)

·       Η αποχώρηση του Εύμαιου από το καλύβι προετοιμάζει την αναγνώριση Οδυσσέα- Τηλέμαχου.

·       στ.187-190: τα λόγια της Αθηνάς μας προειδοποιούν για τη μνηστηροφονία.

·       Στ. 260-336: Ο Οδυσσέας και ο Τηλέμαχος θα σχεδιάσουν τη μνηστηροφoνία.

 

ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ

- Ο Τηλέμαχος θεωρεί τον Οδυσσέα ξένο, ενώ εμείς ξέρουμε ότι είναι ο πατέρας του.

- Μετά τη μεταμόρφωση του Οδυσσέα από την Αθηνά (στ.201-206) πιστεύει πως του εμφανίστηκε κάποιος θεός και του ζητάει έλεος.

 

ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ

Με την μεταμόρφωση του ξένου, ο Τηλέμαχος ξαφνιάζεται, εντυπωσιάζεται (έκθαμβος), τρομάζει (ένιωσε δέος). Πιστεύει ότι του φανερώθηκε κάποιος θεός. Έτσι αντί να διευκολυνθεί η αναγνώριση μεταξύ τους θα επιβραδυνθεί, μιας και ο Τηλέμαχος αδυνατεί να πιστέψει πως αυτός ο ξένος είναι ο πατέρας του. Από την άλλη η αποκάλυψη έγινε απότομα και ξαφνικά και παρά τα ειλικρινή λόγια του Οδυσσέα, ο Τηλέμαχος δυσπιστεί εύλογα. (πώς ένας γέρος ζητιάνος, μοιάζει θεός;)

 

ΠΕΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑ (στ. 225-235)

Καταλαβαίνει πως ο σύντομος αποκαλυπτικός του λόγος δεν ήταν επαρκής , γι΄ αυτό κάνει μια νέα προσπάθεια με πιο εκτενή επιχειρήματα.

Α) Επαναλαμβάνει με έμφαση ότι μόνο αυτός είναι ο Οδυσσέας και το παρακαλάει να μην τον αμφισβητεί.

Β) Αναφέρει κάποια στοιχεία της προσωπικής του περιπέτειας

Γ) εξηγεί το ρόλο της Αθηνάς στη μεταμόρφωση.

 

ΤΥΠΙΚΟ ΘΕΜΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΟΥ (ΣΤΑΔΙΑ)

1) απόκρυψη ταυτότητας κάποιου προσώπου με μεταμόρφωση ή πλαστή ιστορία

2) Απομόνωση των δύο ατόμων που μετέχουν στην αναγνώριση.

3) Αποκάλυψη ταυτότητας με άρση της μεταμόρφωσης ή με ομολογία.

4) Το άλλο πρόσωπο δυσπιστεί και ζητά αποδείξεις.

5) Το πρόσωπο που αναγνωρίζεται παρουσιάζει αποδεικτικά στοιχεία.

6) ακολουθεί η αναγνώριση με έκφραση ανάλογων συναισθημάτων. (υπερβολή)

 

ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ στ. 242-245

Αναφορικό μέρος στ.242-244 (σαν αετοί…ξεπεταρίσουν)

Δεικτικό μέρος στ.245 (τόσο πικρό…κύλησε)

κοινός όρος (ένταση σπαραγμού)

 

ΥΠΕΡΒΟΛΗ

Στη τελική φάση της σκηνής της αναγνώρισης υπάρχει το στοιχείο της υπερβολής στον σπαραχτικό θρήνο, που ενισχύεται με τη διάρκεια του συναισθήματος (..ώσπου να δύσει ο ήλιος). Αυτό μπορεί να δικαιολογηθεί: A) Ένα παλικάρι πάνω από 20 χρονών, βλέπει ουσιαστικά για πρώτη φορά τον πατέρα του, που μέχρι τώρα θεωρούσε αφανισμένο ή νεκρό. Δεν είναι μια απλή συνάντηση .β) Γι’ αυτή την σκηνή μας έχει προετοιμάσει ο Όμηρος από την αρχή του έπους (αφιέρωσε τις τέσσερις πρώτες ραψωδίες στην αναζήτηση του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο). Έτσι δεν μπορεί να την προσπεράσει υποτονικά. 

 

ΕΝΤΟΛΕΣ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΤΟΝ ΤΗΛΕΜΑΧΟ (ΣΧΕΔΙΟ ΜΝΗΣΤΗΡΟΦΟΝΙΑΣ)

- Του ζητάει να απαριθμήσει τους μνηστήρες

- Να πάει το πρωί στο παλάτι να συναντήσει τους μνηστήρες

- Ο Οδυσσέας θα πάει αργότερα ως ζητιάνος με τον Εύμαιο

- τον παρακαλά να μείνει ψύχραιμος στην ενδεχόμενη προκλητική συμπεριφορά των μνηστήρων προς τον πατέρα του-ζητιάνο.

- Μόλις ο Οδυσσέας λάβει το θεϊκό σημάδι, θα ειδοποιήσει τον Τηλέμαχο (κουνώντας το κεφάλι), να συγκεντρώσει όλα τα όπλα της αίθουσας και να τα κρύψει πάνω. Θα αφήσει μόνο γι’ αυτούς τους δύο εξοπλισμό για τη μνηστηροφονία.

- Απαιτεί από τον Τηλέμαχο απόλυτη μυστικότητα (δεν πρέπει να μάθει κανείς πως είναι ο Οδυσσέας, ούτε καν ο Λαέρτης και η Πηνελόπη).

- Θα δοκιμάσουν έτσι κρυφά και την πίστη των δούλων.

 

ΔΟΜΗ:ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΕΝΟΤΗΤΕΣ-ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

1η ενότητα: Στ.185-196: Η Αθηνά δίνει εντολές στον Οδυσσέα και αίρει την μεταμόρφωση του .

2η ενότητα: Στ.196-245: Ο αναγνωρισμός

3η ενότητα: Στ.246-260:Ο Τηλέμαχος ζητά πληροφορίες για το νόστο του Οδυσσέα

4η ενότητα: Στ.261-336: Ο Οδυσσέας καταστρώνει σχέδιο δράσης κατά των μνηστήρων. 

Ραψωδία ζ (στ. 139-259)

 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ

139-159: Το ξύπνημα του Οδυσσέα και οι προβληματισμοί του.

160-183: Η πρώτη συνάντηση της Ναυσικάς με τον Οδυσσέα-αντιδράσεις

184-227: Ικετευτικός-κολακευτικός λόγος του Οδυσσέα

228-241: Λόγος της Ναυσικάς-δέσμευση για βοήθεια

242-259: Εντολές στις υπηρέτριες.

 

ΠΛΑΤΙΑ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ (στ.163-169)

Αναφορικό μέρος: και κίνησε σαν…μάντρα φυλαγμένη

Δεικτικό μέρος: παρόμοιος..η ανάγκη.

Κοινός όρος (λιοντάρι-Οδυσσέας): ανάγκη για επιβίωση.

 

ΛΟΓΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑ

Στ. 185: προσφώνηση-δήλωση ικεσίας

Στ. 186-197: φιλοφρονήσεις-θαυμασμός προς Ναυσικά

Στ. 198-206: παραλληλισμός Ναυσικάς με βλαστάρι φοινικιάς.

Στ. 207-214: παρουσίαση τραγικής μοίρας

Στ. 215-220: Ζητά το έλεος και τη βοήθειά της.

Στ. 221-227: θερμότερες ευχές Οδυσσέα στη Ναυσικά

 

ΣΤΟΧΟΣ: Να τη συγκινήσει και να κερδίσει την εμπιστοσύνη της.

 

ΛΟΓΟΣ ΝΑΥΣΙΚΑΣ

Στ. 229: προσφώνηση και έμμεση φιλοφρόνηση

Στ.230-234: λόγια παρηγοριάς

Στ. 235-237: υπόσχεση για βοήθεια

Στ. 238-241: πληροφορίες Ναυσικάς

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οδυσσέας: ψύχραιμος, αποφασιστικός, συνετός, διακριτικός, διπλωμάτης, ικανός χειριστής του λόγου.

Ναυσικά: θαρραλέα, ευγενική, φιλόξενη, φιλεύσπλαχνη, συμπονετική, έξυπνη, σοβαρή, ώριμη, υπεύθυνη.

 

ΘΕΣΜΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ

- Γάμου/οικογένειας/προίκα

- Φιλοξενίας

-Ικεσίας

 

 

ΡΑΨΩΔΙΑ ε (311-420)

 

ΟΜΗΡΙΚΗ  ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ (στ.362-364 και 405-406) )

- Στα ομηρικά έπη εντοπίζουμε τουλάχιστον 200 παρομοιώσεις. Αποτελεί ένα από τα αγαπημένα εκφραστικά μέσα-σχήματα λόγου του Ομήρου. Διακρίνονται: σε α)απλές-σύντομες (δεν ξεπερνούν το μισό στίχο β) εκτενέστερες-πλατιές-διεξοδικές (πολύστιχες).

-Με την παρομοίωση συσχετίζεται μια ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου, πράγματος κλπ με την ιδιότητα ενός άλλου προσώπου (ζώου…).Κυρίως όμως παρομοιάζονται ανθρώπινες ενέργειες με φαινόμενα και στοιχεία της φύσης.

-Αρχίζουν συνήθως με τις λέξεις σαν, καθώς, όπως, σαν να, μοιάζει, λες και

- Προσδίδουν στην αφήγηση ζωντάνια, παραστατικότητα , χαλάρωση, επιβράδυνση, συμπληρώνουν την περιγραφή)

Στις πλατιές παρομοιώσεις ξεχωρίζουμε :

Α) Το αναφορικό μέρος (όπως, σαν καθώς)

Β) Το δεικτικό μέρος (έτσι, παρόμοια…)

Γ) Τον κοινό όρο (το κοινό γνώρισμα)

 

ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ

321-326: φυσούν όλοι οι άνεμοι και σηκώνουν ένα τεράστιο κύμα- o Οδυσσέας χάνει το θάρρος του και εύχεται να είχε πεθάνει στη μάχη.

346-354 και 361-366: ένα δεύτερο μεγάλο κύμα συντρίβει το κατάρτι και πετάει μακριά τον Οδυσσέα- O Οδυσσέας προσπαθεί να αρπάξει πάλι τη σχεδία και να σωθεί.

402-406: κορυφώνεται η τρικυμία και διαλύει τη σχεδία- ο Οδυσσέας ξεντύνεται και φοράει το μαντίλι της Λευκοθέας.

 

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ (στ.329-345 και 393-401)

Ο Όμηρος είναι ο πρώτος εισηγητής του εσωτερικού μονόλογου στη λογοτεχνία. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα διάλογο του ήρωα με τον εαυτό του σε κρίσιμες στιγμές της αφήγησης, όταν ο ήρωας αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και έτσι εκφράζει τους φόβους του, τις ανησυχίες του και αναζητεί να βρει μια λύση.

ΡΑΨΩΔΙΑ ε (165-251)

ΡΑΨΩΔΙΑ ε (165-251)

Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Ο Οδυσσέας που γνωρίσαμε στην Τηλεμάχεια, δηλαδή ο γενναίος, ατρόμητος, δυναμικός, πολυμήχανος κλπ. δεν έχει καμιά σχέση με τον αντιηρωικό Οδυσσέα των στίχων 167-175. Εδώ πρόκειται για έναν άνθρωπο που πονάει και κλαίει, έναν ήρωα απελπισμένο και ευαίσθητο, ανήμπορο να αντιδράσει.(Τρίτη φορά που παρουσιάζεται αυτή η εικόνα.)

Ίσως ο  Όμηρος θέλει να τονίσει στην Οδύσσεια το ανθρώπινο πρόσωπο των ηρώων και να προβάλει τα ειρηνικά ιδανικά, όπως :γυρισμός στην πατρίδα και ήρεμη οικογενειακή ζωή.

 

ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΕΝΤΟΛΗΣ

-Η εντολή που έδωσε ο Δίας στον Ερμή αλλοιώθηκε (τροποποιήθηκε )δύο φορές. Η πρώτη αλλοίωση υπέστη από τον Ερμή, όταν την ανακοίνωσε στην Καλυψώ. Ο Ερμής με διπλωματικό τρόπο κρατάει τα σημεία της εντολής( ή προσθέτει άλλα) που εξυπηρετούν την περίπτωση (δηλαδή να πείσει την Καλυψώ).

- Η Καλυψώ παραποιεί την εντολή παρουσιάζοντας την ως δική της απόφαση:

Α) Για να του δείξει πως τον αγαπάει και θέλει την ευτυχία του.

Β) Για να μη χάσει το κύρος και την αξιοπρέπειά της.

Γ) Για να μην αποκαλύψει στον Οδυσσέα τα σχέδια των θεών.

 

ΛΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΚΡΟΑΤΗ (στ. 179-181)

Ο Ερμής δεν ανέφερε ποτέ στην Καλυψώ το σημείο της εντολής του Δία σχετικά με τη σχεδία. Ωστόσο η ίδια φαίνεται να γνωρίζει κάτι, που γνωρίζουν μόνο οι θεοί του Ολύμπου και ο ακροατής. Αυτή η τεχνική ονομάζεται λύση από τον ακροατή= ένας ήρωας παρουσιάζεται να γνωρίζει κάτι που δεν το έχει ακούσει, το έχει ακούσει όμως ο ακροατής.

 

ΕΠΙΦΥΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΔΥΣΣΕΑ (Γιατί δεν την πιστεύει;)

1) Τα βάσανα και οι οδυνηρές εμπειρίες του, του δίδαξαν πως πρέπει να μην εμπιστεύεται τίποτα και κανέναν.

2) Δεν μπορεί να εξηγήσει το γεγονός πώς μια σφόδρα ερωτευμένη θεά, που τον κρατά επτά χρόνια , τώρα θέλει να τον αφήσει χωρίς λόγο.

3)O oμηρικός άνθρωπος πιστεύει πως ακόμα και οι θεοί ψεύδονται και εξαπατούν , όπως οι θνητοί (στοιχείο ανθρωπορφισμού).

3) Απορεί πώς μια σχεδία θα τον βοηθήσει να περάσει την άγρια θάλασσα.

4) Ίσως το πιστεύει αλλά κρύβει τη χαρά του, για να μην προσβάλλει τη θεά.

 

ΟΡΚΟΣ

Στην ομηρική κοινωνία ο όρκος είχε μεγάλη δεσμευτική δύναμη. Ήταν ένα είδος αυτοκατάρας, που ενεργοποιείται εναντίον αυτού του ίδιου που ορκίζεται, σε περίπτωση που τον παραβεί. Η Καλυψώ δεσμεύεται με τριπλό όρκο. Ορκίζεται  στη γη, στον ουρανό και στα νερά της Στύγας.

 

Η ΣΤΥΓΑ

Η Στύγα ήταν ένα από τα τέσσερα ποτάμια που κυλούσαν στον Άδη (τα άλλα ήταν ο Πυριφλεγέθων, ο Κωκυτός και ο Αχέρων). Τα νερά της σχημάτιζαν καταρράκτη και χάνονταν στα βάθη της γης. Σ΄ αυτά τα νερά ορκίζονταν οι θεοί και αυτός ήταν ο πιο φοβερός όρκος. Όποιος θεός τον παραβίαζε είχε σκληρή τιμωρία: αρρώσταινε βαριά και έπεφτε σε κώμα για ένα χρόνο (χωρίς νέκταρ και αμβροσία). Έπειτα για 9 χρόνια αποκλείονταν από κάθε θεϊκή συνέλευση ή γεύμα. Επανέρχονταν μετά από 10 χρόνια.

Σημείωση: Λέγεται πως η Θέτιδα βούτηξε τον Αχιλλέα στα νερά της Στυγός και έγινε άτρωτος εκτός από την αχίλλειο πτέρνα)

 

 

ΥΣΤΑΤΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΚΑΛΥΨΩΣ

- Του θέτει δύο ρητορικές ερωτήσεις, εκφράζοντας το παράπονο της.

- Προσπαθεί να τον φοβίσει, αναφέροντας εκβιαστικά τα βάσανα που τον περιμένουν (κι όμως αν ήξερες….)

- Τον δελεάζει πάλι με την υπόσχεση της αθανασίας.

- Κάνει μια σκηνή ζηλοτυπίας, συγκρίνοντας τον εαυτό της με την Πηνελόπη.

Όλα τα παραπάνω δικαιολογούνται δεδομένου ότι προσπαθεί να τον συγκινήσει.

 

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΣΤΟΥ (τελικά ποιος αποφασίζει για την επιστροφή του;)

1) Το νόστο του Οδυσσέα έχει γράψει η μοίρα.

2) Τον έχουν αποφασίσει όμως και οι θεοί (2^ο συμβούλιο).

3) Η Καλυψώ επιτρέπει την επιστροφή (δεν έχει άλλη επιλογή)

4) Τελικά όμως ο Οδυσσέας έχει ελευθερία επιλογής και αποφασίσει ο ίδιος το νόστο του.(ανθρωποκεντρισμός Οδύσσειας)

 

ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑ-ΚΑΛΥΨΩΣ ΣΤΟ ΔΕΙΠΝΟ

-Ο Οδυσσέας είναι θνητός-Η Καλυψώ θεά.

- Ο Οδυσσέας τρώει φαγητά θνητών-η Καλυψώ νέκταρ και αμβροσία.

- Οδυσσέας χαίρεται- η Καλυψώ υποφέρει.

Η Καλυψώ προσπαθεί να εξισορροπήσει την ανισότητα:

1) Προσφέροντας του τιμητική θέση (την ίδια με τον Ερμή)

2) Περιποιείται η ίδια τον Οδυσσέα, όχι οι υπηρέτριες.

3) Τον προσφωνεί επίσημα (στ. 223) 

Ραψωδία ε (1-165)

ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ-ΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΣ

Σύμφωνα με αυτή την αρχή οι θεοί θα πρέπει να ανταμείβουν και να βοηθούν τους ευσεβείς (όσους κάνουν θυσίες και σέβονται τους θεούς), τους δίκαιους (πχ. βασιλείς) και γενικά τους ήρωες με ήθος και καλοσύνη.  Αντίθετα θα πρέπει να τιμωρούν όλους όσους δεν διαθέτουν τις παραπάνω αρετές. Κάθε άνθρωπος δηλαδή κρίνεται ανάλογα με τα έργα του (του ανταποδίδεται ό,τι έχει κάνει) .Έτσι διατηρείται η ηθική τάξη.

 

ΤΥΠΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Είναι τα θέματα ή σκηνές που επαναλαμβάνονται στερεότυπα και δίνονται μέσα από κάποιους τυπικούς στίχους-εκφράσεις, οι οποίοι επαναλαμβάνονται αυτούσιοι ή με μικρές διαφοροποιήσεις. Στην ενότητα αυτή αναφέρουμε την τυπική σκηνή προετοιμασίας και αναχώρησης ενός θεού (Ερμής) και το τυπικό της φιλοξενίας (Καλυψώ-Ερμής). Ο θεσμός της φιλοξενίας ήταν ιερός και για τους θεούς.

 

ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ (στ. 59-63)

- Στα ομηρικά έπη εντοπίζουμε τουλάχιστον 200 παρομοιώσεις. Αποτελεί ένα από τα αγαπημένα εκφραστικά μέσα-σχήματα λόγου του Ομήρου. Διακρίνονται: σε α)απλές-σύντομες (δεν ξεπερνούν το μισό στίχο β) εκτενέστερες-πλατιές (πολύστιχες).

-Με την παρομοίωση συσχετίζεται μια ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου, πράγματος κλπ με την ιδιότητα ενός άλλου προσώπου (ζώου…).Κυρίως όμως παρομοιάζονται ανθρώπινες ενέργειες με φαινόμενα και στοιχεία της φύσης.

-Αρχίζουν συνήθως με τις λέξεις σαν, καθώς, όπως, σαν να, μοιάζει, λες και κλπ.

- Προσδίδουν στην αφήγηση ζωντάνια, παραστατικότητα , χαλάρωση, επιβράδυνση .,

Στις πλατιές παρομοιώσεις ξεχωρίζουμε :

Α) Το αναφορικό μέρος (όπως, σαν καθώς)- γλάρος

Β) Το δεικτικό μέρος (έτσι, παρόμοια…)- Ερμής

Γ) Τον κοινό όρο (το κοινό γνώρισμα)- το πέταγμα πάνω από τη θάλασσα.

 

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΘΕΩΝ

Ο Όμηρος αποδίδει στους θεούς (εκτός από θεϊκές ιδιότητες) ανθρώπινα γνωρίσματα στη μορφή και συμπεριφορά όπως αδυναμίες, ελαττώματα, πάθη. Η αντίδραση της Καλυψώς αποτελεί κλασικό παράδειγμα: οργίζεται, ξεσπάει, κατηγορεί τους θεούς για τη ζηλοφθονία τους, αισθάνεται πληγωμένη ερωτευμένη γυναίκα κλπ.

 

ΑΝΤΙΘΕΣΗ

Η τεχνική της αντίθεσης είναι έντονη στα ομηρικά έπη. Έτσι μας παρουσιάζονται αντιθετικές εικόνες, συναισθηματικές καταστάσεις, συμπεριφορές, αντιλήψεις κ.α

(πχ. Ο Δίας τσάκισε με κεραυνό τον Οδυσσέα- Η Καλυψώ τον έσωσε, η Καλυψώ χαίρεται τον παράδεισο- Ο Οδυσσέας νοσταλγεί την πατρίδα του κ.α)

 

Στ. 110-124: επιβράδυνση της ανακοίνωσης της εντολής του Δία.

Ραψωδία α (στ.362-498)

 

ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ ΦΗΜΙΟΥ (στ. 362-365)

- Αποσπά την προσοχή των μνηστήρων και προωθεί τον μυστικό διάλογο ανάμεσα στην Αθηνά-Μέντη και στον Τηλέμαχο.

- Αποτελεί την αφορμή για την πρώτη εμφάνιση της Πηνελόπης

και του αλλαγμένου Τηλέμαχου.

- Λειτουργεί ως επιβράδυνση της σύγκρουσης Τηλέμαχου-μνηστήρων.

- δείχνει ότι η τέχνη εξευμενίζει τα ήθη: σιωπηλοί μνηστήρες

 

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΟΙΔΟΥΣ (στ.362- 415)ΕΔΩ ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

- Τραγουδούν με τη βοήθεια κιθάρας τραγούδια που έχουν συνθέσει οι ίδιοι.

- Τραγουδούν σε συμπόσια ή σε αυλές βασιλιάδων ή σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις (εδώ ο Φήμιος κατοικεί μόνιμα στο παλάτι του Οδυσσέα).

- Η θέση τους στην κοινωνία ήταν τιμητική και σημαντική καθώς θεωρούνταν θεόπνευστοι (δεν ήταν ούτε δούλοι ούτε ευγενείς).

- Ψάλλουν τα κατορθώματα ανθρώπων και θεών (εδώ ο Φήμιος τραγουδά το νόστο-επιστροφή ηρώων από την Τροία κάτι που ήταν έργο των μεταγενέστερων ραψωδών)

- Η απήχηση των τραγουδιών τους ήταν μεγάλη (οι μνηστήρες ακούν άφωνοι)

 

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ

- Στο στίχο 366 παρουσιάζεται το όνομά της, ο πατέρας της και τα μόνιμα χαρακτηριστικά της (σκεφτική-φρόνιμη)

- Η παρουσίαση της γίνεται σύμφωνα με τα έθιμα: με συνοδεία, σκεπασμένη.

- Διακρίνεται από λιτή επισημότητα και σεμνότητα.

- Όταν αποχωρεί, οι μνηστήρες εκφράζουν τον πόθο τους (αλλιώς θα ήταν άσεμνο)και έτσι έμμεσα προβάλλεται η ομορφιά της.

- Στην κάμαρη της πέφτει σε μοιρολόι. Τη λυτρώνει η Αθηνά με ύπνο.

 

ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΑΣΗΣ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ-ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ

- Αν απαντούσε ο Φήμιος στην Πηνελόπη αντί για τον Τηλέμαχο δε θα είχε νόημα για την πλοκή του έργου.(έτσι φάνηκε η ωριμότητα του.)Μιλάει στη μητέρα του με παραινετικό (συμβουλευτικό) και επιτακτικό ύφος. Μιλά σαν ώριμος άνδρας, που ξέρει τη θέση του, τις υποχρεώσεις του και ευθύνες του. Τονίζει ότι αυτός είναι ο άντρας του σπιτιού (το ακούν και οι μνηστήρες)

 

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ

Τριτοπρόσωπη αφήγηση+διάλογος

 

ΣΗΜΕΙΑ ΜΕ ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

- 415-417: η συνέλευση των Ιθακήσιων

- 423-424: μνηστηροφονία

-428-429: η ύβρη του Αντίνοου θα οδηγήσει στο θάνατο του.

 

ΤΥΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

361, 364, 366, 373, 384,385, 395, 405, 410, 430, 447, 459.

 

 

ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Α) Άμεση έκθεση (στατική παρουσίαση): Όταν ο ίδιος ο ποιητής μας δίνει στοιχεία για τους χαρακτήρες του (είτε μέσα από δικά του λόγια είτε μέσα από λόγια άλλων για κάποιο πρόσωπο πχ κρίση Αντίνοου και Ευρύμαχου για Τηλέμαχο). Στη δεύτερη περίπτωση είμαστε επιφυλακτικοί και εξετάζουμε το ποιόν του ομιλητή.

Β) Δραματική μέθοδος (δυναμική παρουσίαση): Όταν τα πρόσωπα "ηθογραφούνται" μέσα από τις πράξεις τους, τα λόγια τους και γενικά τη συμπεριφορά τους αφήνοντας έτσι ο αφηγητής τον ακροατή- αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

 

 

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΘΕΣΜΟΙ-ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ)

·        Θέση της γυναίκας (στ.398-401): γυναικείες ασχολίες αργαλειός-ρόκα

·        Συνέλευση του λαού (στ.416-417): ήταν η έκτακτη συγκέντρωση των πολιτών για ενημέρωση τους σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος.

·        Θεσμός της βασιλείας (στ.439-442): εδώ φαίνεται ο θεσμός της βασιλείας ως κληρονομικό αξίωμα να περνάει κρίση  (αναχρονισμός)

·        Θεσμός της ιδιοκτησίας (στ.449-452): Τα περιουσιακά στοιχεία που μεταβιβάζονταν από πατέρα σε γιο και ήταν απαραβίαστα.

·        Θεσμός της δουλείας (στ.481-482): στην ομηρική κοινωνίας η δουλεία ήταν θεμιτή. Οι δούλοι θεωρούνταν περιουσιακά στοιχεία του κυρίου τους (προέρχονταν από εξαγορά ή αιχμαλωσία).

 

 

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Πώς συμπεριφέρεται ο Τηλέμαχος στην Πηνελόπη και πώς αντιδρά εκείνη; 2.Πώς συμπεριφέρεται ο Τηλέμαχος στους μνηστήρες και πώς αντιδρούν αυτοί μπροστά σε αυτήν την αλλαγή συμπεριφοράς;Ποια διαφορά στο ήθος των 2 μνηστήρων διακρίνετε;

3.Ποια συναισθήματα τρέφει η Πηνελόπη για τον Οδυσσέα και πώς τα εκδηλώνει, με βάση αυτή την ενότητα;

4. Πώς τελειώνει η πρώτη μέρα της Οδύσσειας;

Ραψωδία α (στ.175-361)

 ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ : Είναι η τεχνική αφήγησης σύμφωνα με την οποία ο Όμηρος παρεμβάλλει  μια άλλη μικρή διήγηση στην κανονική ροή της ιστορίας για να : α) χαλαρώσει τον ακροατή β) εντείνει την αγωνία του γ) καθυστερεί την εξέλιξη της υπόθεσης. (βλ. λόγια Αθηνάς για Λαέρτη στ. 208- 213)

 

ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ : είναι η αφήγηση ενός περιστατικού του παρελθόντος, που μπορεί να λειτουργήσει και ως επιβράδυνση (στ. 286-294)

 

ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΟΣ: όταν ο Όμηρος αποδίδει στοιχεία υλικού πολιτισμού και πνευματικού πολιτισμού, συνήθειες κλπ της δικής του εποχής (8^ος πχ-γεωμετρική) στη μυκηναϊκή (12^ος πχ). (βλ. στ. 203-203) Ο σίδηρος ήταν γνωστός τη γεωμετρική

 

ΗΡΩΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ: Ο Όμηρος μας παρουσιάζει το σπουδαίο ηρωικό ιδανικό της εποχής σύμφωνα με το οποίο μια σύντομη ζωή αλλά γεμάτη περιπέτειες, ηρωισμούς και δόξες όταν επισφραγίζεται από ένδοξο θάνατο είναι προτιμότερη από μια μακρά , ειρηνική αλλά και άδοξη ζωή, που τη σφραγίζει ο φυσικός θάνατος. Τονίζεται λοιπόν λίγο παράδοξα η αξία της ζωής μέσα από το θάνατο. Δίνεται έμφαση στον δεύτερο.

 

ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ: ονομάζεται μια τεχνική στην πλοκή του μύθου, που παρουσιάζει έναν ήρωα να αγνοεί την αλήθεια, την οποία όμως γνωρίζουν άλλα πρόσωπα του έργο και κυρίως οι ακροατές. (πχ. ο Τηλέμαχος δεν γνωρίζει σε αντίθεση με εμάς ότι ο Μέντης είναι η Αθηνά ή ότι ο νόστος έχει αποφασιστεί. )

Όταν ένας ήρωας αγνοεί την τραγικότητα της κατάστασης του, ενώ οι άλλοι τη γνωρίζουν, τότε έχουμε τραγική ειρωνεία (οι μνηστήρες δεν γνωρίζουν το άδοξο τέλος σε αντίθεση με την Αθηνά και τους ακροατές του έπους, οι οποίοι ήδη γνώριζαν όλη την υπόθεση).

Άλλα σημεία ειρωνείας: στ. 179-180 και 184 (ο Τ. θεωρεί τον Οδυσσέα νεκρό)

Στ. 182(Ο Τ. θεωρεί την ευχή του απραγματοποίητη), στ.260( Ο Τηλέμαχος κατηγορεί τους θεούς ενώ αυτοί θα τον βοηθήσουν εκτός από τον Ποσειδώνα)

 

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Η τριτοπρόσωπη περιγραφική αφήγηση είναι περιορισμένη. Η ενότητα αποτελείται από 4 ζευγάρια λόγων (διάλογος). Έτσι διακρίνεται από ζωντάνια, θεατρικότητα.

Οι σκηνές είναι της ενότητας είναι δύο:1) συζήτηση 2) αποχώρηση Αθηνάς.

• Πρώτο ζευγάρι λόγων (στ.174-231): Ο Τηλέμαχος περιγράφει την κατάσταση στο παλάτι και κάνει τυπικές ερωτήσεις ενώ η Αθηνά δείχνει αισιόδοξη και ζητά να βεβαιωθεί η ταυτότητα του Τηλέμαχου.
• Δεύτερο ζευγάρι λόγων (στ.236-255): Ο Τηλέμαχος επιβεβαιώνει την καταγωγή του, εκφράζει απαισιοδοξία ενώ η Αθηνά αρνείται τις θέσεις του Τηλέμαχου και ζητάει πληροφορίες για τους μνηστήρες.
• Τρίτο ζευγάρι λόγων (στ.256-339): Ο Τηλέμαχος παρουσιάζει τα προβλήματά του και η Αθηνά τον ενθαρρύνει-συμβουλεύει.
• Τέταρτο ζευγάρι λόγων (στ. 340-353): Ο Τηλέμαχος προτείνει λουτρό και δώρα ενώ η Αθηνά αρνείται την προσφορά και χάνεται πετώντας.

 

 

ΣΗΜΕΙΑ ΜΕ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ

Στ. 217-19: επιστροφή Οδυσσέα και περιπέτειες στη θάλασσα.

Στ. 226: ο νόστος του Οδυσσέα.

Στ. 278-279: το δολοφονικό σχέδιο των μνηστήρων.

Στ. 282-3, 294-5 και 328-329: μνηστηροφονία

Στ. 315-6: ταξίδι Τηλέμαχου στην Πύλο και Σπάρτη.

 

ΘΕΣΜΟΙ-ΑΞΙΕΣ-ΕΘΙΜΑ ΕΠΟΧΗΣ

Θεσμοί:

-Φιλοξενία

- Ανταλλακτικό εμπόριο(δεν είχαν εφευρεθεί τα νομίσματα)

- Συνέλευση πολιτών (αδιαμόρφωτος τότε δημοκρατικός θεσμός απλά για ενημέρωση και όχι για λήψη αποφάσεων ή ψήφιση νόμων)

- Αυτοδικία

- Γάμος-προίκα

- Το επάγγελμα του μάντη (είχε το χάρισμα να βλέπει το μέλλον μέσα από σημάδια)

- Η κληρονομική βασιλεία περνάει κρίση τα γεωμετρικά χρόνια και αποτυπώνεται στα ομηρικά έπη (αναχρονισμός).Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι οι αριστοκράτες μνηστήρες επιδιώκουν το θρόνο ενώ νόμιμος διάδοχος είναι ο Τηλέμαχος αλλά κυρίως από το γεγονός ότι ο Οδυσσέας ανέθεσε σε ένα φίλο του, τον Μέντορα να εποπτεύει το παλάτι κατά την απουσία του και όχι τον Λαέρτη.

 

Αξίες:

- To μεταπολεμικό ειρηνικό ιδανικό της ευτυχισμένης ζωής μέχρι τα γεράματα

- Το ηρωικό ιδανικό του ένδοξου θανάτου και της υστεροφημίας.

Ο Τηλέμαχος έχει κάθε λόγο να εκφράζει αρχικά το πρώτο : ο ίδιος είναι θύμα του πολέμου ωστόσο και τα δύο ιδανικά συνυπάρχουν (αν και κερδίζει έδαφος το πρώτο)

Έθιμα:

- Ταφικά (τύμβος= ένας σωρός από χώμα που υψωνόταν πάνω στο τάφο ώστε να είναι περίβλεπτος δηλαδή να φαίνεται από παντού, κτερίσματα= πολύτιμα προσωπικά αντικείμενα του νεκρού , ταφικές τιμές, κενοτάφιο =τάφος χωρίς σώμα)

- Λουτρό και ανταλλαγή δώρων (πλαίσιο φιλοξενίας)

 

ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

 

1. Να ξαναγράψετε με δικά σας λόγια την πλαστή ιστορία της Αθηνάς.
2. Σε ποια τεκμήρια στηρίζει η Αθηνά την αισιόδοξη μαντεία της;
3. Πώς δημιουργείται το κλίμα εμπιστοσύνης ανάμεσα στον Μέντη και τον Τηλέμαχο;
4. Σε ποια κατάσταση βρίσκεται ο Λαέρτης όλον αυτό τον καιρό;
5. Τι είναι το ηρωικό ιδανικό και σε ποιο στίχο ο Τηλέμαχος το απαρνείται στιγμιαία; Πώς το δικαιολογείτε;
6. Πώς προβάλλεται ο χαρακτήρας του Οδυσσέα μέσα από τα λόγια του Τηλέμαχου και της Αθηνάς;
7. Πολλοί μελετητές υπογραμμίζουν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της Οδύσσειας (στο επίκεντρο ο άνθρωπος και όχι πια τόσο οι θεοί).

Ραψωδία α (στ.109-173)

·     Στ.109-114: α)Τίθεται σε εφαρμογή το δεύτερο σκέλος του σχεδίου της Αθηνάς. β)Τυπική σκηνή προετοιμασίας θεού

·        Στ. 115-117 α)Μαγική μετάβαση (πετώντας) με φτερωτά σανδάλια (παραμυθιακό στοιχείο) β) Αλλαγή επιπέδου από θεϊκό σε ανθρώπινο.

·        Στ. 118-119 : Μεταμόρφωση Αθηνάς σε Μέντη (παλιός φίλος του Οδυσσέα). Οι θεοί μπορούν να παρουσιαστούν στους ανθρώπους με 3 τρόπους:

-        Ενανθρώπιση : Παίρνουν τη μορφή κάποιου θνητού

-        Επιφάνεια: Αποκαλύπτουν τη θεϊκή τους μορφή-ιδιότητα

-        Με φωτισμό του νου ή έρχονται στα όνειρα των θνητών.

●   στ. 120- 126: Η πρώτη εντύπωση της Αθηνάς για την κατάσταση στην Ιθάκη : οι μνηστήρες λυμαίνονται την περιουσία του Οδυσσέα και δρουν ανενόχλητοι.

●    στ.135-161: ΤΥΠΙΚΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ:

1)Υποδοχή ξένου από ξενιστή (οικοδεσπότη).

2)Πρώτες περιποιήσεις (τακτοποίηση προσωπ.αντικειμένων πχ δόρυ, άρμα, άλογα)

3) Λουτρό: Λούζουν τον ξένο, τον αλείφουν με λάδι και του δίνουν ρούχα καθαρά.

4)Επίσημο τραπέζι: Του παραχωρούν τιμητική θέση στο τραπέζι, του φέρνουν νερό για να πλύνει τα χέρια του και του προσφέρουν εκλεκτό φαγητό και ποτό.

5) Επίσημη υποδοχή : σε εξαιρετικές περιπτώσεις οργανώνουν αθλητικούς αγώνες.

6)Ερωτήσεις-Διάλογος: Ύστερα από τα παραπάνω ο ξενιστής ρωτάει τον ξένο: α) ποιος είναι β) από πού έρχεται γ)ποιος ο σκοπός της επίσκεψης του.

7) Ικανοποίηση αιτήματος: ο ξενιστής ικανοποιεί το αίτημα του ξένου (αν μπορεί).

8) Προσφορά διαμονής : για όσες μέρες επιθυμεί ο ξένος.

9) Προσφορά δώρων: ανταλλαγή δώρων- επισφράγιση φιλίας

 

ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ

Στην ομηρική κοινωνία ο θεσμός της φιλοξενίας ήταν ιερός (τον προστάτευε ο ίδιος ο Δίας-Ξένιος Ζευς)και δημιουργήθηκε από μια πρακτική ανάγκη: δεν υπήρχαν πανδοχεία ή ξενοδοχεία. Η φιλοξενία αποτελεί δείγμα κοινωνικότητας και ανθρωπιάς. Αποτελεί ένδειξη υψηλού πολιτισμικού επιπέδου των Ελλήνων. Με το θεσμό της φιλοξενίας επισφραγίζονταν φιλίες μεταξύ αρχόντων.

 

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΒΙΟΥ: φιλία, φιλοξενία, ασταθής θεσμός της βασιλείας. Πρόσωπα του παλατιού και ασχολίες τους (αοιδός, παρακόρη, κελάρισσα, κήρυκες, τραπεζάρχης, πρόθυμα παιδόπουλα, δούλες κ.α)

 

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ: σκεύη (κρατήρες, δίσκοι) , φαγητά(κρέας, ψωμί) αντικείμενα συμποσίου (λαγήνι, λεβέτι, πανέρια, κούπες) και άλλα αντικείμενα (πχ σανδάλια, θρόνος, κοντάρι, πεσσοί, σκαμνί, θήκη , κιθάρα κ.α)

 

ΗΘΟΣ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ

Ο Τηλέμαχος παρουσιάζεται στην αρχή βαθιά συλλογισμένος , αγανακτισμένος για την κατάσταση που επικρατεί στο σπίτι του και θλιμμένος για την απουσία του πατέρα του. Παρακολουθεί την προκλητική συμπεριφορά των μνηστήρων και νιώθει ανήμπορος. Παρευρίσκεται τυπικά ανάμεσα στους μνηστήρες αλλά νιώθει μόνος. Βρίσκεται αλλού, ονειρεύεται το νόστο του πατέρα του.

Ωστόσο, μόλις αντικρίζει τον ξένο σπεύδει να τον υποδεχτεί. Έτσι δείχνει ευγένεια, κοινωνική ευαισθησία, διακριτικότητα, αρχοντιά και γενικά φιλόξενη διάθεση.

 

ΗΘΟΣ ΜΝΗΣΤΗΡΩΝ

Αντίθετα με τον Τηλέμαχο, οι μνηστήρες χαρακτηρίζονται αγέρωχοι (=αναίσθητοι, υπεροπτικοί), αλαζόνες, αναιδείς που έχουν κάνει κατάληψη σε ένα ξένο σπίτι και κατασπαταλούν ξένη περιουσία. Τους απασχολεί μόνο η καλοπέρασή τους (τρώνε, πίνουν, παίζουν ζάρια) γι΄αυτό και αναγκάζουν τον αοιδό Φήμιο να παίζει γι’ αυτούς.

 

Σημείωση: Ο Όμηρος με το να τονίζει το γεγονός πως ο Φήμιος τραγουδούσε στους μνηστήρες από ανάγκη, προοικονομεί τη σωτηρία του στη ραψωδία χ από τη σφαγή των μνηστήρων κι όσων τους υπηρετούσαν πρόθυμα.

 

ΓΙΑΤΙ Η ΑΘΗΝΑ ΕΠΕΛΕΞΕ ΝΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΘΕΙ ΣΕ ΜΕΝΤΗ;

1)Ο Μέντης είναι παλιός φίλος του Οδυσσέα και επομένως είναι φυσική η παρουσία του στο παλάτι. Δεν θα κινήσει υποψίες στους μνηστήρες.

2)Ως φίλος και συνομήλικος του Οδυσσέα θα κερδίσει πιο εύκολα την εμπιστοσύνη του Τηλέμαχου (σαν πατέρας του)

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Ποια είναι τα κύρια εξαρτήματα του ταξιδιού της Αθηνάς;

2. Πώς υποδηλώνεται ο πολεμικός χαρακτήρας της;

3. Πώς γίνεται η μετάβαση από τον Όλυμπο στην Ιθάκη;

4. Τι ονομάζουμε επιφάνεια; Ποιους άλλους τρόπους εμφάνισης γνωρίζετε;

5. Για ποιους λόγους επέλεξε η Αθηνά τη μορφή του Μέντη;

6. Ποια εικόνα αντίκρισε η Αθηνά μόλις έφτασε στο παλάτι;

7. Πώς παρουσιάζεται ο Τηλέμαχος και πώς οι μνηστήρες;

8. Ποια είναι τα στάδια του τυπικού της φιλοξενίας;